[ مستند برتر ]
جایزه‌ی مستنـد برتر سال[ مستند برتر ]
جایزه‌ی مستنـد برتر سالجسارت خود عیان‌گری (نگاهی به مستند پیر پسر)
رامتین شهبازی: این مطلب نگاهی خواهد داشت به مستند پیر پسر ساخته‌ی مهدی باقری که در نخستین جلسه‌ی داوری جایزه مستند برتر سال به‌نمایش درآمد.
مدیران سه سایت مستند: پیک مستند، ومستند و رای ُبن ترتیبی اتخاذ کرده‌اند که گروهی۳۰ نفره از مستندسازان و سینمایی نویسان عرصه‌ی مستند در پایان هر فصل مستندهای برتر آن فصل را مورد داوری قرار داده و در پایان سال بر‌ترین مستند سال را برگزینند. روبرت صافاریان، پیروز کلانتری و امیرحسین ثنائی مدیران سه سایتی هستند که این برنامه را سامان داده‌اند و بی‌شک به‌دلیل شکل آکادمی گونه‌ی داوری، این جایزه بلافاصله به یکی از مهم‌ترین جوایز سال مستند بدل خواهد شد. توضیح درباره‌ی چگونگی شکل‌گیری، اعضا و نحوه‌ی داوری را به مدیران این برنامه وا می‌گذاریم. نخستین جلسه‌ی داوری این جایزه روز جمعه‌ی گذشته تشکیل شد و تعدادی فیلم مستند به‌نمایش در آمد. یکی از این مستند‌ها که جالب توجه به‌نظر می‌رسید فیلم پیر پسر بود.
باقری در این فیلم اثری را مقابل دوربین برده است که خود شخصیت اصلی فیلم است و در آن به نقد موقعیت خود و خانواده‌اش می‌پردازد. جسارت فیلم‌ساز در پرداختن به این موقعیت بسیار جالب توجه است. باقری در فیلم پیر پسر به‌ظاهر دغدغه‌ای شخصی را مدنظر داشته است، اما بسیار سریع این دغدعه را شکل عام بخشیده و سبب می‌شود مسائلی که در فیلم مطرح می‌شود، در حد خانواده‌ی باقری، باقی نمانده و برای تماشاگر نیز جذاب باشد.
راوی اصلی این مستند خود باقری به‌شمار می‌آید، که از سه زاویه‌ی دید جداگانه برای تصویر کردن موضوع مورد نظر خود استفاده کرده است. در زاویه‌ی دید اول ما شاهد تصاویری هستیم که خود راوی در صحنه حضور ندارد و باقری از طریق گزارشی که دوستش از مراسم عروسی برادر او تهیه کرده ما را هم در جریان امر قرار می‌دهد. اما در همین فصول است که دغدغه‌ی اصلی فیلم اندک اندک خود را برای تماشاگر آشکار می‌سازد. در این قسمت یک تضاد دراماتیک خود را به نمایش می‌گذارد که در همراه کردن مخاطب با اثر بسیار موثر است.
ما شاهد یک مراسم عروسی هستیم که در کنار شادی حاصل از مراسم، نگرانی هم در آن موج می‌زند. پدر داماد می‌گوید که برادر داماد -مهدی باقری- به مراسم نیامده و خانواده از این بابت ناخرسند هستند. دوربین گزارشی دوست کارگردان در این زمان سراغ اهل خانواده رفته و با آن‌ها صحبت می‌کند.
پس از شکل‌گیری نطفه‌ی اولیه‌ی مستند و طرح موضوع، زاویه‌ی دید به زاویه‌ی اول شخص تغییر می‌کند. حال ما وقایع را از چشمان راوی یعنی مهدی باقری می‌بینیم. در این بخش نیز کارگردان سعی کرده است که وقایع آن‌گونه به‌نظر برسد که او در ذهن آن‌ها را روایت می‌کند. یعنی زمانی که برای شام به منزل می‌آید و از بی‌اعتنایی خانواده نسبت به خود صحبت می‌کند، این اتفاق در عمل رخ می‌دهد و به این وسیله فیلم‌ساز می‌تواند فاصله‌ی تصویری مناسبی را نسبت به روایت پیشین اجرا کند.
سومین زاویه‌ی دید زمانی است که خود او هم در قاب تصویر قرار می‌گیرد و در این بخش دوباره روایت در اختیار دوربین گزارشگر قرار می‌گیرد. راوی که وظیفه دارد گزارشی را از زندگی باقری به مخاطب ارائه دهد، در این بخش نیز با اینکه در نهایت سوژه/کارگردان یک نفر است، اما باقری سعی می‌کند خود کارگردان را از سوژه جدا کرده و به ارائه‌ی گزارشی بی‌طرف دست یابد. یعنی بسیاری از شخصیت‌های درون فیلم علیه او سخن می‌گویند و سعی می‌کنند شخصیت وی را به نقد بکشند.
این سه زاویه‌ی دید به چند بعدی شدن فضای روایت در این مستند بسیار یاری رسانده و می‌کوشد سوژه/ فیلم‌ساز را به‌راحتی عیان نماید. این خود جسارتی را طلب می‌کند که شاید در فرهنگ اجتماعی محافظه‌کار طبقه‌ی متوسط ایرانی اندکی کمیاب باشد و از این منظر می‌توان فیلم باقری را مورد توجه قرار داد.
پیر پسر
نوشته و کارگردانی: مهدی باقری، تصویر: محمد حدادی، تدوین: امیر ادیب پرور، صداگذاری و میکس: امیرحسین قاسمی، موسیقی: افشین عزیزی، مشاوران: پیروز کلانتری، مهرداد اسکویی، مجری طرح: سعید رشتیان.
این نوشته ابتدا در سایت خبرآنلاین منتشر شده است.
برگزاری اولین فصل نمایش جایزه‌ی مستند برتر سال
اولین فصل نمایش فیلم‌های جایزه‌ی مستند برتر سال برگزار شد. روز گذشته، جمعه ۳۱ تیرماه، در اولین جلسه‌ی نمایش فیلم‌های جایزه‌ی مستند برتر سال که توسط سایت‌های پیک مستند، ومستند و رای ُبن مستند برگزار می‌شود، ۷ فیلم مستند به‌نمایش درآمد.
فیلم‌های مستند تاکسی تهران (بهمن کیارستمی)، در پوست خود نمی‌گنجم (محمد شیروانی)، سالینجرخوانی در پارک شهر (پیروز کلانتری)، پیر پسر (مهدی باقری)، فرشته‌ای روی شانه من (آزاده بی‌زار گیتی)، مرغانه (محمدرضا فرزاد) و اسکورپیو (فریده صارمی و امید هاشملو) در این جلسه برای داوران به‌نمایش درآمد.
فیلم‌های مستند تاکسی تهران (بهمن کیارستمی)، در پوست خود نمی‌گنجم (محمد شیروانی)، سالینجرخوانی در پارک شهر (پیروز کلانتری)، پیر پسر (مهدی باقری)، فرشته‌ای روی شانه من (آزاده بی‌زار گیتی)، مرغانه (محمدرضا فرزاد) و اسکورپیو (فریده صارمی و امید هاشملو) در این جلسه برای داوران به‌نمایش درآمد.
اولین دوره‌ی جایزه‌ی مستند برتر سال با هدف گسترش فرهنگ تماشا و نقد فیلم مستند و جلب توجه هنردوستان، سینماگران و افکار عمومی به فیلم‌های مستند برتر ایرانی در طول سال جاری برگزار می‌گردد.
هیات برگزاری جایزه‌ی مستند برتر سال از موسسه‌ی مستندسازان موج نو برای حمایت و همراهی در برگزاری اولین فصل نمایش سپاسگزاری می‌کند.
خصوصیت و لطف این نوع داوری فیلم مستند
پیروز کلانتری: روز جمعه ۳ تیرماه دیدار معارفه و گپ و گفت اولیۀ داوران «جایزۀ مستند برتر سال» برگزار شد. فیلم‌ها در حال رصدشدن است، مسائل پیش رو و توجهات، یک به یک خودش را نشان می‌دهد و اولین نوبت تماشای فیلم‌ها توسط جمع داوران آخر همین ماه اتفاق می‌افتد.
لطف و خصوصیت این برنامه و این نوع داوری اتفاقاتی است که در طول سال و در مسیر تماشای فیلم‌ها و مراودۀ داوران حول مسائل نقد و بررسی فیلم‌های مستند رخ می‌دهد. اهالی نقد و نظر سینمای مستند فیلم‌های بیشتری در طول سال می‌بینند، با هم فیلم می‌بینند، فضا به وجود می‌آید و ترغیب می‌شوند که بیشتر در بارۀ فیلم‌های مستند بنویسند و این جوری فیلم‌های مستند به نمایش درآمده در طول سال، لااقل در میان منتقدان و نویسندگان سینمای مستند، تماشا و دنبال می‌شود. این اتفاق دستامد بلافصل و حداقلی این فعالیت است.
قرار است سایت ویژۀ پوشش دهندۀ این فعالیت هم راه بیفتد و در مسیر اطلاع رسانی و ارائۀ نوشته‌ها و نظرات داوران، در طول سال فعال باشد و هدف پیش رو گذاشتن و شفاف سازی این فعالیت در کل مسیر زندگی یک ساله‌اش را بهتر و گسترده‌تر تأمین کند.
چند سال پیش در «گروه مطالعات سینمای مستند» و در میان هفت هشت نفر از دوستان این تجربه را در فضایی دیگر داشتیم و در همان فعالیت جمع و جور‌تر هم تفاوت فعالیت و تأثیر این نوع داوری خودش را نشان داد که برآمد آشکارش اعلام نظرات تک تک ما در بارۀ فیلم‌ها و نوشته‌های جداگانۀ ما بود در صفحات ویژۀ آن داوری در ماهنامۀ «فیلم» همان سال.
به نظر من در این نوع داوری، در قیاس با داوری‌های معمول در جشنواره‌ها، آنچه بیشتر پیش چشم می‌آید و برجسته می‌شود نه فقط آن فیلم نهایی، و نه حتی ده فیلم برتر سال، که انتخاب‌های تک تک داوران و نوشته‌های تک تک آن‌ها در بارۀ فیلم‌ها و شأن نزول توجهات و رویکرد‌هایشان در تماشا و انتخاب فیلم‌های برترشان است. نزدیکی و تفاوت این رویکرد‌ها، ملاط و محتوای آن‌ها و میانگین و برآمد این نگاه‌های متفاوت در انتخاب نهایی فیلم‌ها، حرف‌ها و جذابیت‌های نظری و تحلیلی بسیار بیشتری در خود دارند تا صرف یک جایزه بازی و اعلام نظر نهایی که تمامی مسیرش از دید و نگاه پیگیران ماجرا پنهان باقی می‌ماند.
لطف و حاصل دیگر این داوری بحث‌هایی است که خواه ناخواه میان داوران درمی گیرد و سایت «جایزه مستند برتر سال» می‌تواند به آن سروشکل بدهد و فعال ترش کند. در همین دیدار اخیر این بحث مطرح شد که فیلم‌ها به تفکیک طول و زمان دقیقه‌ای آن‌ها داوری شوند یا در کنار هم و بی‌توجه به این ویژگی. جدا از نظرات و مباحث مربوط به اصل این دو رویکرد، آنچه در طرح این مبحث برای خود من مهم بود و جا و اهمیت دقیق شدن و انکشاف بحث برایم پیدا کرد، زندگی جداگانۀ فیلم‌های رسانه‌ای و هنری یا فرمال در میان مخاطبان متفاوت آن‌ها و نیز در رسانه‌ها و جشنواره هاست و اینکه این دو نوع فیلم چگونه و تا کجا می‌توانند در کنار هم تماشا و داوری شوند؟ به نظر می‌رسد بحث تفاوت طول زمانی فیلم‌ها هم در جایی به همین بحث محتوایی رسانه‌ای یا هنری بودن فیلم‌ها متصل می‌شود و در یک فضا و جایگاه قرار می‌گیرند؛ از جمله این واقعیت که فیلم‌های رسانه‌ای اغلب میان مدت و بلند مدت‌اند و فیلم‌های هنری و فرمال اغلب کوتاه‌اند. البته تفاوت سه نوع فیلم مستند کوتاه، میان مدت و بلندمدت تنها به جایگاه رسانه‌ای یا هنری آن‌ها مربوط نیست و اهمیت یا اولویت روایت، ایده، شخصیت، نقطۀ دید، ریتم، و … در فیلم‌هایی با طول زمانی متفاوت جای بحث و بررسی‌های جداگانه دارد.
بروز و مطرح شدن مباحثی از این دست در میان داوران و گسترش این بحث و جدل‌ها در میان علاقه مندان سینمای مستند بسیار جذاب و کارآمد خواهد بود.
این یادداشت ابتدا در سایت ومستند منتشر شده است.
لطف و خصوصیت این برنامه و این نوع داوری اتفاقاتی است که در طول سال و در مسیر تماشای فیلم‌ها و مراودۀ داوران حول مسائل نقد و بررسی فیلم‌های مستند رخ می‌دهد. اهالی نقد و نظر سینمای مستند فیلم‌های بیشتری در طول سال می‌بینند، با هم فیلم می‌بینند، فضا به وجود می‌آید و ترغیب می‌شوند که بیشتر در بارۀ فیلم‌های مستند بنویسند و این جوری فیلم‌های مستند به نمایش درآمده در طول سال، لااقل در میان منتقدان و نویسندگان سینمای مستند، تماشا و دنبال می‌شود. این اتفاق دستامد بلافصل و حداقلی این فعالیت است.
قرار است سایت ویژۀ پوشش دهندۀ این فعالیت هم راه بیفتد و در مسیر اطلاع رسانی و ارائۀ نوشته‌ها و نظرات داوران، در طول سال فعال باشد و هدف پیش رو گذاشتن و شفاف سازی این فعالیت در کل مسیر زندگی یک ساله‌اش را بهتر و گسترده‌تر تأمین کند.
چند سال پیش در «گروه مطالعات سینمای مستند» و در میان هفت هشت نفر از دوستان این تجربه را در فضایی دیگر داشتیم و در همان فعالیت جمع و جور‌تر هم تفاوت فعالیت و تأثیر این نوع داوری خودش را نشان داد که برآمد آشکارش اعلام نظرات تک تک ما در بارۀ فیلم‌ها و نوشته‌های جداگانۀ ما بود در صفحات ویژۀ آن داوری در ماهنامۀ «فیلم» همان سال.
به نظر من در این نوع داوری، در قیاس با داوری‌های معمول در جشنواره‌ها، آنچه بیشتر پیش چشم می‌آید و برجسته می‌شود نه فقط آن فیلم نهایی، و نه حتی ده فیلم برتر سال، که انتخاب‌های تک تک داوران و نوشته‌های تک تک آن‌ها در بارۀ فیلم‌ها و شأن نزول توجهات و رویکرد‌هایشان در تماشا و انتخاب فیلم‌های برترشان است. نزدیکی و تفاوت این رویکرد‌ها، ملاط و محتوای آن‌ها و میانگین و برآمد این نگاه‌های متفاوت در انتخاب نهایی فیلم‌ها، حرف‌ها و جذابیت‌های نظری و تحلیلی بسیار بیشتری در خود دارند تا صرف یک جایزه بازی و اعلام نظر نهایی که تمامی مسیرش از دید و نگاه پیگیران ماجرا پنهان باقی می‌ماند.
لطف و حاصل دیگر این داوری بحث‌هایی است که خواه ناخواه میان داوران درمی گیرد و سایت «جایزه مستند برتر سال» می‌تواند به آن سروشکل بدهد و فعال ترش کند. در همین دیدار اخیر این بحث مطرح شد که فیلم‌ها به تفکیک طول و زمان دقیقه‌ای آن‌ها داوری شوند یا در کنار هم و بی‌توجه به این ویژگی. جدا از نظرات و مباحث مربوط به اصل این دو رویکرد، آنچه در طرح این مبحث برای خود من مهم بود و جا و اهمیت دقیق شدن و انکشاف بحث برایم پیدا کرد، زندگی جداگانۀ فیلم‌های رسانه‌ای و هنری یا فرمال در میان مخاطبان متفاوت آن‌ها و نیز در رسانه‌ها و جشنواره هاست و اینکه این دو نوع فیلم چگونه و تا کجا می‌توانند در کنار هم تماشا و داوری شوند؟ به نظر می‌رسد بحث تفاوت طول زمانی فیلم‌ها هم در جایی به همین بحث محتوایی رسانه‌ای یا هنری بودن فیلم‌ها متصل می‌شود و در یک فضا و جایگاه قرار می‌گیرند؛ از جمله این واقعیت که فیلم‌های رسانه‌ای اغلب میان مدت و بلند مدت‌اند و فیلم‌های هنری و فرمال اغلب کوتاه‌اند. البته تفاوت سه نوع فیلم مستند کوتاه، میان مدت و بلندمدت تنها به جایگاه رسانه‌ای یا هنری آن‌ها مربوط نیست و اهمیت یا اولویت روایت، ایده، شخصیت، نقطۀ دید، ریتم، و … در فیلم‌هایی با طول زمانی متفاوت جای بحث و بررسی‌های جداگانه دارد.
بروز و مطرح شدن مباحثی از این دست در میان داوران و گسترش این بحث و جدل‌ها در میان علاقه مندان سینمای مستند بسیار جذاب و کارآمد خواهد بود.
این یادداشت ابتدا در سایت ومستند منتشر شده است.
جایزه‌ی مستنـد برتر سال
فراخوان برگزاری اولین جایزه‌ی مستند برتر سال اعلام شد. سایت‌های تخصصی سینمای مستند ایران ــ رایُ‌بن مستند، ومستند و پیک مستند ــ با هدف گسترش فرهنگ تماشا و نقد فیلم مستند و جلب توجه هنردوستان، سینماگران و افکار عمومی به فیلم‌های مستند برتر ایرانی، برنامه‌ی جایزه‌ی بهترین مستند سال را برگزار می‌کنند. تمام فیلم‌های مستند محصول ایران یا محصول مشترک ایران و کشورهای دیگر که در سال ۱۳۹۰ برای نخستین بار در ایران نمایش عمومی داشته باشند می‌توانند در این مسابقه شرکت کنند، امّا ورود آن‌ها به فهرست فیلم‌هایی که همه‌ی داوران الزاماً آن‌ها را تماشا خواهند کرد، مستلزم معرفی فیلم توسط دست‌ِکم سه تن از داوران خواهد بود. هیات داوری، گسترده و مرکب از صاحب‌نظران عرصه‌ی سینمای مستند و فیلم‌سازانی از نسل‌های مختلف مستندسازان خواهد بود.
اعضای این هیات برای اولین دوره عبارتند از: (به ترتیب حروف الفبا): همایون امامی، رضا بهرامی‌نژاد، امیرحسین ثنائی، پوریا جهانشاد، مهرزاد دانش، شادمهر راستین، امید روحانی، فرحناز شریفی، رامتین شهبازی، ناصر صفاریان، روبرت صافاریان، مهرداد فراهانی، زاون قوکاسیان، مینا کشاورز، پیروز کلانتری، بهمن کیارستمی، مهدی گنجی، هوشنگ گلمکانی، حمید گرشاسبی، محمدرضا مقدسیان، محمدسعید محصصی، احمد میراحسان، ابراهیم مختاری، نسیم نجفی، فرهاد ورهرام و... (تغییرات احتمالی در این لیست متعاقبا اعلام خواهد شد).داوری به‌صورت نظرخواهی و کاملاً شفاف خواهد بود. هر یک از داوران فهرست ده‌تایی مستندهای برتر خود را اعلام خواهد کرد، این فهرست‌ها جمع‌بندی می‌شود و نتیجه‌ی رای‌گیری به‌صورت فهرست ده فیلم مستند برتر سال ۱۳۹۰ اعلام خواهد شد. به فیلم نخست فهرست که بیشترین امتیاز را به‌دست آورده است، جایزه‌ی مستند برتر سال اهدا خواهد شد.
علاقه‌مندان برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانند با شماره تلفن ۰۹۱۲۱۸۲۳۱۵۱ (امیرحسین ثنائی) و یا ایمیل sanaei@gmail. com تماس بگیرند.