جسارت خود عیان‌گری (نگاهی به مستند پیر پسر)

رامتین شهبازی: این مطلب نگاهی خواهد داشت به مستند پیر پسر ساخته‌ی مهدی باقری که در نخستین جلسه‌ی داوری جایزه مستند بر‌تر سال به‌نمایش درآمد.

مدیران سه سایت مستند: پیک مستند، ومستند و رای ُبن ترتیبی اتخاذ کرده‌اند که گروهی۳۰ نفره از مستندسازان و سینمایی نویسان عرصه‌ی مستند در پایان هر فصل مستندهای بر‌تر آن فصل را مورد داوری قرار داده و در پایان سال بر‌ترین مستند سال را برگزینند. روبرت صافاریان، پیروز کلانتری و امیرحسین ثنائی مدیران سه سایتی هستند که این برنامه را سامان داده‌اند و بی‌شک به‌دلیل شکل آکادمی گونه‌ی داوری، این جایزه بلافاصله به یکی از مهم‌ترین جوایز سال مستند بدل خواهد شد. توضیح درباره‌ی چگونگی شکل‌گیری، اعضا و نحوه‌ی داوری را به مدیران این برنامه وا می‌گذاریم. نخستین جلسه‌ی داوری این جایزه روز جمعه‌ی گذشته تشکیل شد و تعدادی فیلم مستند به‌نمایش در آمد. یکی از این مستند‌ها که جالب توجه به‌نظر می‌رسید فیلم پیر پسر بود.
باقری در این فیلم اثری را مقابل دوربین برده است که خود شخصیت اصلی فیلم است و در آن به نقد موقعیت خود و خانواده‌اش می‌پردازد. جسارت فیلم‌ساز در پرداختن به این موقعیت بسیار جالب توجه است. باقری در فیلم پیر پسر به‌ظاهر دغدغه‌ای شخصی را مدنظر داشته است، اما بسیار سریع این دغدعه را شکل عام بخشیده و سبب می‌شود مسائلی که در فیلم مطرح می‌شود، در حد خانواده‌ی باقری، باقی نمانده و برای تماشاگر نیز جذاب باشد.
راوی اصلی این مستند خود باقری به‌شمار می‌آید، که از سه زاویه‌ی دید جداگانه برای تصویر کردن موضوع مورد نظر خود استفاده کرده است. در زاویه‌ی دید اول ما شاهد تصاویری هستیم که خود راوی در صحنه حضور ندارد و باقری از طریق گزارشی که دوستش از مراسم عروسی برادر او تهیه کرده ما را هم در جریان امر قرار می‌دهد. اما در همین فصول است که دغدغه‌ی اصلی فیلم اندک اندک خود را برای تماشاگر آشکار می‌سازد. در این قسمت یک تضاد دراماتیک خود را به نمایش می‌گذارد که در همراه کردن مخاطب با اثر بسیار موثر است.
ما شاهد یک مراسم عروسی هستیم که در کنار شادی حاصل از مراسم، نگرانی هم در آن موج می‌زند. پدر داماد می‌گوید که برادر داماد -مهدی باقری- به مراسم نیامده و خانواده از این بابت ناخرسند هستند. دوربین گزارشی دوست کارگردان در این زمان سراغ اهل خانواده رفته و با آن‌ها صحبت می‌کند.
پس از شکل‌گیری نطفه‌ی اولیه‌ی مستند و طرح موضوع، زاویه‌ی دید به زاویه‌ی اول شخص تغییر می‌کند. حال ما وقایع را از چشمان راوی یعنی مهدی باقری می‌بینیم. در این بخش نیز کارگردان سعی کرده است که وقایع آن‌گونه به‌نظر برسد که او در ذهن آن‌ها را روایت می‌کند. یعنی زمانی که برای شام به منزل می‌آید و از بی‌اعتنایی خانواده نسبت به خود صحبت می‌کند، این اتفاق در عمل رخ می‌دهد و به این وسیله فیلم‌ساز می‌تواند فاصله‌ی تصویری مناسبی را نسبت به روایت پیشین اجرا کند.
سومین زاویه‌ی دید زمانی است که خود او هم در قاب تصویر قرار می‌گیرد و در این بخش دوباره روایت در اختیار دوربین گزارشگر قرار می‌گیرد. راوی که وظیفه دارد گزارشی را از زندگی باقری به مخاطب ارائه دهد، در این بخش نیز با این‌که در ‌‌نهایت سوژه/کارگردان یک نفر است، اما باقری سعی می‌کند خود کارگردان را از سوژه جدا کرده و به ارائه‌ی گزارشی بی‌طرف دست یابد. یعنی بسیاری از شخصیت‌های درون فیلم علیه او سخن می‌گویند و سعی می‌کنند شخصیت وی را به نقد بکشند.
این سه زاویه‌ی دید به چند بعدی شدن فضای روایت در این مستند بسیار یاری رسانده و می‌کوشد سوژه/ فیلم‌ساز را به‌راحتی عیان نماید. این خود جسارتی را طلب می‌کند که شاید در فرهنگ اجتماعی محافظه‌کار طبقه‌ی متوسط ایرانی اندکی کمیاب باشد و از این منظر می‌توان فیلم باقری را مورد توجه قرار داد.

پیر پسر
نوشته و کارگردانی: مهدی باقری، تصویر: محمد حدادی، تدوین: امیر ادیب پرور، صداگذاری و میکس: امیرحسین قاسمی، موسیقی: افشین عزیزی، مشاوران: پیروز کلانتری، مهرداد اسکویی، مجری طرح: سعید رشتیان.

این نوشته ابتدا در سایت خبرآنلاین منتشر شده است.